زمان تقریبی مطالعه: 4 دقیقه
 

غیلان بن مسلم دمشقی






ابومروان غیلان بن مسلم دمشقی (زنده در ۱۰۷ق)، از پیشوایان معتزله که در فقه از اصحاب حسن بصری بود. فرقه غیلانیّه از قدریّه بدو انتساب دارند. غیلان به دلیل عقایدش به دست هشام بن عبدالملک در دمشق به دار آویخته شد.


۱ - معرفی اجمالی



ابومروان غیلان بن مسلم دمشقی قدری قبطی، از موالی عثمان بن عفان بود که در دمشق زندگی می‌کرد. وی از پیشوایان معتزله و در فقه از اصحاب حسن بصری بود.
[۲] طاش کبری زاده، احمد بن مصطفی، مفتاح السعاده، ج۲، ص۱۴۶.
یعقوب بن عتبه از او حدیث نقل کرده است. گویند که در علم، زهد و تبلیغِ عقاید خود سرآمد بود.
[۴] مهدی لدین ‌الله، احمد بن یحیی، طبقات المعتزله، ص۲۵.


۲ - عقاید



دومین فردی است که بعد از معبد جُهنی بحث از قَدَر را پیش کشید
[۵] طاش کبری زاده، احمد بن مصطفی، مفتاح السعادة، ج۲، ص۱۴۷.
و بدان دعوت کرد
[۶] شفیق، غربال محمد، الموسوعة العربیة المیسره، ج۲، ص۱۲۶۰.
و از این‌رو، نهضت مقابله با جبری‌گری را ادامه داد.
[۷] مبلغی آبادانی، عبدالله، تاریخ ادیان و مذاهب جهان، ج۳، ص۱۲۸۲.
فرقه غیلانیّه از قدریّه بدو انتساب دارند.
بعضی او را از یاران و پیروان حارث کذاب که مدعی نبوت بود، می‌دانند که بعد از مرگ به جای او نشست. به توصیه عمر بن عبدالعزیز توبه کرد، اما باز به مذهب خود بازگشت. برخی آورده‌اند که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) او را مذمت کرده و فتنه او را از شیطان بدتر دانسته بود.

۳ - قتل



او تا سال ۱۰۷ق زنده بود و هشام بن عبدالملک (حکومت ۱۰۵-۱۲۵ق) او را برای مناظره با اوزاعی دعوت کرد. این مناظره منجر به صدور فتوای اوزاعی بر قتل او شد. به دستور هشام در باب کیسان دمشق به دار آویخته شد.

۴ - تالیفات



او یکی از کاتبان بلیغ عصر خود بود. رسائل او در مجموعه‌ای گردآوری شده است که حدود دو هزار ورقه می‌باشد.

۵ - پانویس


 
۱. ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج۴۸، ص۱۸۶.    
۲. طاش کبری زاده، احمد بن مصطفی، مفتاح السعاده، ج۲، ص۱۴۶.
۳. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۴، ص۴۲۴.    
۴. مهدی لدین ‌الله، احمد بن یحیی، طبقات المعتزله، ص۲۵.
۵. طاش کبری زاده، احمد بن مصطفی، مفتاح السعادة، ج۲، ص۱۴۷.
۶. شفیق، غربال محمد، الموسوعة العربیة المیسره، ج۲، ص۱۲۶۰.
۷. مبلغی آبادانی، عبدالله، تاریخ ادیان و مذاهب جهان، ج۳، ص۱۲۸۲.
۸. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱۰، ص۱۰۸.    
۹. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۴، ص۴۲۴.    
۱۰. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۷، ص۴۴۱.    
۱۱. ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج۴۸، ص۱۸۸.    
۱۲. بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، ج۷، ص۱۰۳.    
۱۳. ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج۴۸، ص۲۰۵.    
۱۴. ابن عبد ربه‌ اندلسی، احمد بن محمد، العقد الفرید، ج۲، ص۲۲۰.    
۱۵. ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج۴۸، ص۲۱۲.    
۱۶. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۴، ص۴۲۴.    
۱۷. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۴۹.    
۱۸. بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، ج۷، ص۱۰۳.    
۱۹. ابن قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، المعارف، ص۶۲۵.    
۲۰. بغدادی، عبدالقاهر بن قادر، الفرق بین الفرق، ص۱۴.    
۲۱. بغدادی، عبدالقاهر بن قادر، الفرق بین الفرق، ص۹۶.    
۲۲. بغدادی، عبدالقاهر بن قادر، الفرق بین الفرق، ص۱۹۰.    
۲۳. ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج۳، ص۳۳۸.    
۲۴. عقیلی، محمد بن عمرو، الضعفاء الکبیر، ج۳، ص۴۳۶.    
۲۵. جرجانی، عبدالله بن عدی، الکامل فی الضعفاء، ج۷، ص۱۱۶.    


۶ - منبع



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۶۰۱-۶۰۲، برگرفته از مقاله «غیلان دمشقی».






آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.